ÇAĞIMIZIN EN YAYGIN SORUNLARINDAN: YORGUNLUK

Nesnel olarak ölçülemeyen bir durum olan yorgunluk, en yalın tanımı ile zaman içinde gelişerek kişinin enerjisini, konsantrasyonunu, motivasyonunu azaltan ve dinlenmekle geçmeyen uzun süreli (kalıcı) bir bitkinlik (bezginlik) halidir (MAYO CLINIC).Yorgun kelimesi için İngilizce’de tam karşılık ‘tired’ olup ‘fatigue’ uluslararası literatürde “zihinsel ve fiziksel kapasitede azalma ile gelen performans kaybı, halsizlik hallerini bir arada bulunduran yorgunluk türü” olarak kabul edilmektedir (ÖZDEN). Bu iki kavram için Türkçe’de farklı karşılık olmadığından yorgun ve yorgunluk olarak kullanılmaktadır. Ancak çalışan sağlığı çalışmalarında İngilizce ‘fatigue’ kelimesi daha uygun olarak kabul edilmekte olup yorgunluk ile ilgili ölçek isimlerinde de bu şekilde kullanılmaktadır (TECHERA).  Biyopsikososyal (BPS) faktörlerin karmaşık ilişkisi ile ortaya çıkan yorgunluk birinci basamak sağlık kuruluşlarına en sık başvuru nedenleri arasında yer almaktadır (ZWARTS, HARRINGTON, LEWIS). Yorgunluk, bireyin iş performansını etkilemesinin yanı sıra zamanla Kronik Yorgunluk Sendromuna (KYS) neden olabilmektedir. Yorgunluğun ortaya çıkmasına neden olan faktörler ve yarattığı sonuçların değerlendirilmesinde, fizyoloji, psikoloji, genel tıp, halk sağlığı, koruyucu hekimlik, sosyolojinin yanı sıra ekonomi, eğitim, çalışma ilişkileri ve verimlilik gibi farklı bilim dallarının rolü bulunmaktadır (TECHERA, HAYTA, KAR).

Dünyada değişen yaşam koşullarıyla toplumun her kesiminde ortaya çıkan yorgunluk tablosu gözlenmektedir. Bireyin toplum içindeki rollerine bağlı olarak yorgunluk durumu, kişinin yakın çevresinden başlayarak halkalar halinde tüm toplumun sağlığını etkileyecek düzeye gelebilmektedir. Yorgunluk hissine ilişkin spektrum, hafif bulgulardan yaşam kalitesini etkileyecek düzeyde şiddetli bulgulara kadar geniş aralıkta ortaya çıkabilir (KAR). Şekil 2.1 yorgunluk durumunun hastalıkların da dahil olduğu çok faktörlü olduğunu göstermektedir. Kök neden veya nedenlerin saptanması için tıbbi ve mesleki öykünün alınması gerekmektedir. Honn ve arkadaşları, çalışma yaşamının klasik yapılanması (örneğin, mesai saatleri gibi) ile çalışanların biyolojik özelliklerinin uyum içinde olmamasının yorgunluk oluşmasına neden olabileceğinin gözden kaçırıldığını belirtmiştir (HONN). Yorgunluğun nedeninde pek çok biyopsikososyal (BPS) faktör yer almaktadır; ancak tanısının konulmasında biyomedikal kriterlerin kullanılması önerilmektedir. Yorgunluk tanısında tıbbi öykü ve fizik muayene, laboratuvar testlerinden daha değerlidir (LEWIS). Maman ve arkadaşları 2020 yılında yaptıkları ayrıntılı literatür taramasında yorgunluğun net bir tanımı ve teşhis yöntemine rastlanmadığını belirtmişlerdir (MAMAN). Hersche ve arkadaşları sistematik derlemelerinde (2021) yorgunluğa neden olan psikolojik ve patofizyolojik süreçlerin henüz tam olarak anlaşılmamış olduğunu, olası etkenler ve aralarındaki ilişkinin dikkatle değerlendirilmesinin gerektiğini vurgulamaktadırlar.  Yorgunluk nedenlerinin sistematik olarak araştırılması, yorgunluğun önlenmesine yönelik tedbirler için kaynak oluşturacağı belirtilmektedir (HESCHE). Kronik Yorgunluk Sendromuna (KYS) neden olabilecek etkenler tam olarak tespit edilememiştir. Sendrom, bireyin çalışmasını, sosyal hayata katılmasını veya okula gitmesini yıllarca engelleyen acı çektirici yıpratıcı bir durum olarak tanımlanmaktadır (CDC). Centers for Disease Control and Prevention (CDC) tarafından sağlık profesyonellerinin KYS tanısı ve yaklaşımına yönelik farklı bakış açıları geliştirilmesi tavsiye edilmektedir (CDC). Altı aydan daha uzun süren halsizlik, bitkinlik durumu, hafıza kaybı, kas ağrıları, şişlik olmadan eklem ağrıları, boğaz ağrısı ve uyku bozuklukları gibi semptomların eşlik ettiği yorgunluk KYS olarak kabul edilmelidir (ALTUNTAŞ).  KYS patogenezi ve tedavisi için henüz net kesin bilgiler olmadığından yapılması gereken yorgunluk ile başlayan sürecin KYS’na dönüşmesini önlemektir.  KYS ve yorgunluk hissine, farklı biyopsikososyal faktörleri kapsayan bir bakış açısıyla proaktif olarak yaklaşılmalıdır. 

 

KAYNAKLAR

• Fatigue- Mayo Clinic https://www.mayoclinic.org/symptoms/fatigue/basics/definition/sym 20050894 )
• Özden, A. Hava Trafik Kontrol operasyonlarında aşırı Yorgunluk Risk yönetimi ve Türkiye’de Mevcut Durum [Doktora Tezi]. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi; 2019.
• Techera U, Hallowell M, Stambaugh N, Littlejohn R. Causes and consequences of occupational fatigue: Meta-analysis and systems model. Journal of Occupational and Environmental Medicine. 2016;58(10), 961-973.2
• Zwarts MC, Bleijenberg G, Engelen BGM. Clinical neurophysiology of fatigue. Clinical Neurophysiology. 2008;119(1):2–10.
• Harrington ME. Neurobiological studies of fatigue. Progress in Neurobiology. 2012; 99(2):93-105.
• Lewis G, Wessely S. The epidemiology of fatigue: more questions than answers. Journal of Epidemiology and Community Health. 1992;46(2):92
• Hayta AB. Çalışma ortamı koşullarının işletme verimliliği üzerine etkisi. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi. 2007;(1), 21-41.
• Kar IH, Demir D, Erdem Ö, Sayin GT, Yildiz, N, Yaman H. Chronic Fatigue Syndrome among nurses and healthcare workers in a research hospital in Turkey. Social Behavior and Personality: an international journal. 2008;36(5), 585-590.129).
• Honn KA, Van Dongen HP, Dawson D. Working time society consensus

statements: Prescriptive rule sets and risk management-based approaches for the

management of fatigue-related risk in working time arrangements. Industrial

Health. 2019;57(2):264-280.

• Maman Z, Chen Y, Baghdadi A, Lombardo S, Cavuoto L, Megahed F. A data

analytic framework for physical fatigue management using wearable sensors. 

Expert Systems with Applications. 2020; 155:1-17.

• Hersche R, Roser K, Weise A, Michel G, Barbero M. Fatigue self-management

education in persons with disease-related fatigue: A comprehensive review of the effectiveness on fatigue and quality of life. Patient Education and

Counseling. 2022; 105(6):1362-1378.

• Chronic Fatigue Syndrome: Advancing Research and Clinical Education | Public

Health Grand Rounds | CDC. 01.04. 2024

• Altuntaş M, Başer A, Kolcu G, Tuncer Ö, Gök Balcı U, Çadırcı D ve ark.

Hemşirelerde süreğen yorgunluk yakınmaları sıklığı. Tepecik Eğit. Hast. Derg.

2014;24(3):167-172.

Ayas tarafından oluşturulmuş şekil için tablo için kaynaklar:

• Fan J, Smith A. The mediating effect of fatigue on work-life balance and positive

well-being in railway staff. Open Journal of Social Sciences. 2018;6(6):1-10.

• Akçakanat T. Hava Trafik Kontrolörlerinde Algılanan İş Stresinin İşten Ayrılma

Niyeti Üzerine Etkisinde İş Tatmini ve Öznel Yorgunluk Algısının Rolü,

Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.

2019;24(4): 901-920.

• Techera U, Hallowell M, Stambaugh N, Littlejohn R. Causes and consequences

of occupational fatigue: Meta-analysis and systems model. Journal of

Occupational and Environmental Medicine. 2016;58(10), 961-973.

• Sharkawy A, Bragg D, Watson P, Neal K, Sahota O, Maughan RJ. Hydration

amongst nurses and doctors on-call (the HANDS on prospective cohort study).

Clinical Nutrition. 2016; 35:935-942. 

• Aaronson LS, Pallikkathayil L, Crighton F. A qualitative investigation of fatigue among healthy working adults. Western Journal of Nursing Research.

2003;25(4):419-433.

• Meslek Hastalıkları Rehberi ÇSGB Ankara: İSGGM Matsa Basımevi; 2011.
• Guidotti TL, Ed. Global Occupatıonal Health. Amerika: Oxford Press; 2011.
• Ladou J, Harrison R. Current Occupatıonal and Enviromental Medicine, 5.

Baskı. McGraw-Hill Education; 2014.

• Adın RM. Chalder Yorgunluk Ölçeği’nin Türkçe’ye Uyarlanması ve Genç

Yetişkin Bireylerde Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi [Yüksek Lisans

Tezi]. Ankara: Hacettepe Üniversitesi; 2019. 

 

Yazı AYAS 2025 Doktora tezinden alınmıştır.

T.C.

Hacettepe Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü

 Bir Otomotiv Sektörü İşyerinde İskelet Birimi İmalatı Çalışanlarının İçme Suyu Tüketim Özellikleri ile Yorgunluk İlişkisinin İncelenmesi