ÇALIŞAN SAĞLIĞINI KORUMADA ÖNEMLİ BİR KİLOMETRE TAŞI: PERİYODİK SAĞLIK MUAYENELERİ
Yasal olarak işverenlerin çalışanlarına düzenli periyodik sağlık muayenesi yaptırmaları zorunludur.
İş Sağlığı bilim dalı açısından periyodik muayenelerin çalışan sağlığına (dolayısı ile halk sağlığına) iş yerinin güvenlik kültürüne, iş yeri verimliğine etkisi mevcuttur.
Periyodik sağlık muayeneleri çalışan sağlığı açısından 3 önemi madde ile ele alınabilir:
1. Çalışanların sağlık ve esenlik hallerinin korunması ve geliştirilmesi
2. Çalışanların meslek hastalıkları riski açısında erken tanı ve tedavi olanağının oluşturulması
3. İş kazalarının önlenmesi
Periyodik muayeneler işe giriş muayenesi ile birlikte iş sağlığını oluşturan temel bileşenlerden bir tanesidir. Meslek hastalıkları söz konusu olduğunda rapor edilen sorunlar buzdağının sadece görünen kısmıdır. Bu nedenle meslek hastalıkları açısından işe giriş ve periyodik muayeneler çalışma koşulları ile meslek hastalıkları arasında bağlantı kurma, fiziksel bulgu ve belirtiler başlamadan önce uyarıcı olma açısından çok önemlidir.
İşe giriş muayenesi ve periyodik muayenelerin ana iskeletini mevzuat oluştursa da iş yeri hekimi tarafından yapılmış bulunan iş sağlığı risk çalışan periyodik muayeneleri için rehber görevi görmelidir.
Mevzuat, asgari düzeyde olması gereken bilgileri ve yapılması gerekenleri içermektedir.
Tüm bunlara ek olarak işyeri hekimi neler isteyebilir?
Yetkisi sorumluğu nereye kadardır?
İşyeri hekimi işyerinin ve çalışanın özelliklerine göre ek muayeneler yapmaya, ek tetkikler istemeye; periyodik muayene sıklıklarını düzenlemeye, özellikle dezavantajlı gruplar için farklı tetkikler isteyip farklı düzenlemeler uygulamaya; gerektiğinde uzman doktor görüşü almaya yetkili ve sorumludur.
Örneğin kalp hastası bir çalışan ile; gebe bir çalışanın ya da genç bir çalışanın ya da engelli bir çalışanın periyodik muayene aralıklarının aynı olması tıbben çok doğru bir uygulama olarak kabul edilemez.
Önemli not: Periyodik muayene sıklık ve sayısı mevzuatta öngörülen asgari sınırların altında olamaz ama sayısı artırılabilir.
İşe girişte var olmayan bir hastalığın başlamış olması kadar mevcut bir hastalığın seyrindeki değişiklikler de işyeri etkisi kabul edilmelidir. Sadece hastalıklar değil çalışanın sağlığı ile ilişkili tüm değişkenler sorgulanmalıdır. Periyodik muayene yapılırken çalışanın işe giriş muayene bilgileri ve risk analizi yol göstericidir.
Periyodik muayene tıbbi sorgulaması iki bölümde yapılmalıdır:
1. Çalışana bağlı bireysel değişiklikler
✓ Vücut kitle indeksi ya da kilo değişikliği
✓ Alışkanlıklarda değişiklik
Sigara
Alkol
Spor
Uyku düzeni
✓ Özel yaşamda değişiklik
Evlilik
Boşanma
Çocuk veya torun sahibi olma
Ailede ölüm veya hastalık öyküsü
İlişkilerin durumu
✓ Beslenme sisteminde değişiklik
✓ Kronik hastalık varsa seyrinde değişiklik
Yapılmış bulunan yeni tetkik tahlil sonuçları
İlerleme gerileme
✓ Kullandığı ilaçlarda veya dozlarında değişiklik
✓ Yeni ilaç kullanımı
✓ Bilgimiz dışında gelişen sağlık sorunu veya sağlık kuruluşu ziyareti olup olmadığı
✓ İş dışı çevresinde değişiklik
✓ Yeni hobi edinip edinmediği
✓ Ekonomik durumunda değişiklik
2. Çalışma koşullarında değişiklikler
✓ Çalışma alanında değişiklik
✓ Çalışma saatlerinde değişiklik
✓ Pozisyonda değişiklik
✓ Görev tanımında değişiklik
✓ Ast üst ilişkilerinde değişiklik
✓ İşe gidiş geliş şekil ve süresinde değişiklik
✓ Arkadaş ilişkilerinde değişiklik
✓ İşyeri hakkındaki düşünceleri
Periyodik muayene için yapılacak tetkik ve tahlillere işyeri hekimi karar verir. Bu karar verilirken bazı özel gruplar için farklı uygulamalara gidilebilir. Ayrıca çalışma şekillerine ve yapılan işlerin niteliğine göre de farklı istemler yapılabilir.
İşe giriş muayeneleri ve periyodik muayeneler çalışan sağlığını koruma ve geliştirme; meslek hastalıkları ve iş kazalarından koruma için bir bütünün iki özel parçası olarak çalışan sağlığı açısından dikkatle ele alınması uygulanması gereken bileşenlerdir.
Kaynak: Temel İş Sağlığı Kitabı / F. Yonca AYAS
28.04.2025
İş Yeri Hekimi F. Yonca AYAS PhD