ÇALIŞAN VE YÜKSEK ORTAM ISISINA DAİR

 

 

 

 

Ağızdan ölçüldüğünde normal kabul edilen vücut sıcaklığı derecesi 36,70- 37,00 derece arasındadır. Sıcaklık düzenleme mekanizmalarına rağmen vücut sıcaklığı egzersiz ve aşırı çevre ısısı nedeniyle geçici olarak 38,00- 40,00 dereceye kadar yükselebilir.

Metabolik hız olarak tanımlanan vücut üretim hızı sonucunda açığa çıkan tüm enerji vücut ısısına dönüşmektedir. Üretim hızını vücuttaki tüm hücrelerin bazal metabolizma hızları, kas aktivitesine bağlı olarak metabolizma hızının artması, tiroksinin ve daha az olarak diğer hormonların etkisiyle hücrelerde metabolizmanın artması, özellikle hücre sıcaklığı arttığı zaman kimyasal aktivite artışına bağlı hücrelerde metabolizma artışı, besinlerin sindirimi, emilimi ve depolanması için gerekli olan ilave metabolizma (besinin ısı üretici etkisi) etkilemektedir.

Derin organlar ve egzersiz sırasında kaslar vücut ısısının çoğunu üretmektedir. Deriye taşınarak çevreye aktarılan ısının kaybedilme hızı üretildiği yerden deriye iletim hızı ve deriden çevreye aktarılma hızı ile sağlanmaktadır. Derinin altındaki yalıtkanlık iç ısının korunmasında önemli bir rol oynar. Deriden çevreye ısı kaybı %60 ışıma, %3 temas, %15 havaya iletim yolu ve buharlaşma ile olur. Vücutta iç sıcaklığın değişmesi ortam sıcaklığı ve nem derecesi hava hareketleri ile çevre yapısına bağlıdır. Vücut çok sıcak olduğunda deri kan damarlarının vazodilatasyonu, ısının deriye geçişi hızlanarak; terleme ve ısı oluşumunun azaltılması ile (fazla ısı oluşturan kimyasal ısı üretimi ve titreme vb. benzeri mekanizmaların baskılanması) sıcaklık azaltılır. Vücudun iç sıcaklığı 37 derece olan kritik sıcaklık düzeyini geçince terin buharlaşması ile ısı kaybı hızı çok yükselir. Bu kritik noktadan sonraki her bir derecelik artışta vücutta oluşan ısının on katını uzaklaştırabilecek miktarda terleme meydana gelir. Tamamen kuru ve hava akımları ile vücuttan kolayca buharlaşma sağlanabilen ortamlarda vücut birkaç saat 40 derece çevre sıcaklığına dayanabilirken %100 nemli bir ortamda çevre sıcaklığı 40 derece üstüne çıkınca vücut sıcaklığı da yükselmeye başlar. Sıcak çarpmasına neden olabilecek kritik çevre değeri çalışanın ağır bir iş yapması durumunda 29-32 dereceye ye kadar düşer. Çevre koşulları ve bireysel faktörler nedeni ile termoregülasyon sağlanamadığı durumlarda basit sıcaklık döküntüsü, sıcak krampları, sıcaklık yorgunluğu ve ölümle sonuçlanabilen sıcak çarpması riskleri mevcuttur. Bazı işyerlerinde üretilen ürünlere bağlı olarak ortam özellikleri ve kullanılan makinaların sıcaklıklarına müdahale edilemediğinden çalışanların ısı stresine maruz kalma riski de artmaktadır. Maden, tarım, itfaiye, konstrüksiyon ve lojistik sektörü gibi yoğun fiziksel aktivite gerektiren iş kollarında, yüksek ısıya maruz kalımın yanı sıra koruyucu giysi ve kişisel koruyucu kullanımı nedeniyle dehidrasyon riski mevcuttur. Endüstri işçilerinde sıcak ortamlarda yüksek fiziksel aktivite düzeylerinden dolayı dehidrasyon daha sık görülmektedir.

Çalışma yaşamında fiziksel riskler arasında yer almakta olan yüksek ısıda çalışma sonucunda oluşabilecek sağlık sorunları aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

• Yaşlı, yüksek tansiyonu olan ve sıcak ortamda çalışan işçilerin aşırı terleme sonucunda -sıvı ve elektrolit kaybına tepki olarak- yüksek düzeyde sıcak bitkinliği riskleri vardır.

• Sıcak ve nemli havalarda aşırı terleme sıcak döküntüsü ismi verilen cilt tahrişine neden olur. • Yorucu aktivite ile çok terleyen çalışanlarda sıcak krampları meydana gelir. Terleme ile düşen tuz seviyesi sıcak krampları olarak adlandırılan ağrılı kramplara neden olur. Bu kramplar sıcak bitkinliğinin olduğunu da gösterebilir.

• Yetersiz sıvı alımı, sıvı kaybı ve iklime alıştırmanın uygun olarak düzenlenemediği ortamda uzun süre ayakta durarak, oturarak veya yatarak çalışanlarda ani ayağa kalkma ile meydana gelen bayılma veya sersemlik hissi sıcak baygınlığıdır.

• Yüksek nem ve yüksek sıcaklıkta çalışanlarda vücut ısısını kontrol edilemediği durumlarda sıcaklık çarpması riski ortaya çıkar. Vücutta terleme mekanizması yetersiz kalır, vücut ısısı hızla yükselir ve soğuma oluşamaz. Vücut ısısı 10-15 dakika içinde 40-41 dereceyi geçerek durum ölüm veya kalıcı yeti kaybı ile sonuçlanabilir. Sıcak çarpması sıcak bitkinliğini takiben veya aniden gelişebilir.

Sıcak stresi ve fiziksel aktivitenin uzun süre birlikteliği, kas bozulması, yırtılması ve ölümüyle sonuçlanan rabdomiyolize neden olur. Kas dokusunun ölümü düzensiz kalp ritimlerine neden olur ve kan dolaşımında yüksek düzeyde var olan elektrolit ve büyük proteinler böbreklerde hasara neden olur.

AYAS İŞ SAĞLIĞI DOKTORA TEZİNDEN (2025) ALINTIDIR.

 

KAYNAKLAR

 

1.     Vücut Sıcaklığının Düzenlenmesi ve Ateş, M, Guyton  ve Hall Tıbbi

Fizyoloji Çeviri Editörü Çağlayan B, 41. Baskı Güneş Tıp Kitapevi Ankara,

2021, 74, 901-910

 

2.     Coşkun Beyan, A, Alıcı NŞ, Bediz C, Çımrın AH, Termal riskler ve iş sağlığı,

Tepecik Eğit. ve Araşt. Hast. Dergisi 2017; 27(1):1-6

 

3.     Adem A, Dağdeviren MA.  Personnel scheduling model containing thermal

comfort and equivalent metabolic rate factors. Journal of the Faculty of

Engineering and Architecture of Gazi University. 2021;36(1), 303-317.

 

4.     Kenefick RW, Sawka MN. Hydration at the work site. Journal of the American

College of Nutrition, 2007;26(5):597-603.

 

5.     Şanver TM, Yavuz CI, Küresel İklim Değişikliği ve Çalışan Sağlığı, İş Sağlığı

ve Güvenliği Meslek Hastalıkları Kitabı Yıldız AN, Sandal A, (Ed.) Ankara,

Hacettepe Üniversitesi Yayınevi 2020, 619-627